Een telefoongesprek eerder deze week met iemand over de boeken van Brené Brown. Zij zegt: “Er zijn natuurlijk wel grote verschillen tussen Amerika en Nederland. Hier is het allemaal niet zo extreem. We hebben hier niet van die bubbles, van die grote verschillen tussen bevolkingsgroepen. We zijn toch een opener en toleranter land.”
Dat lijkt misschien zo
Als je zelf deel uitmaakt van de grote meerderheidsgroep. Als je, vaak zonder het te weten, onderdeel bent van de mainstream. Van de groep die de regels bepaalt. Onze cultuur lijkt open. Vrijheid en individuele keuzes zijn prima. Je kunt hier alles doen, zonder dat je gek wordt aangekeken. Maar mijn ervaring is dat dit buitenkant is. Dat de regels van het spel in ons land heel subtiel zijn. En als je die regels niet kent, of ze niet wilt of kunt navolgen, dan zijn er consequenties.
De ongeschreven regels van het spel
Dat is moeilijk voor te stellen als je nog nooit op basis van je huidskleur voor een sprookjesfiguur werd aangezien en Zwarte Piet genoemd. Of als je nog nooit bang bent geweest om hand in hand met je geliefde op straat te lopen uit angst voor opmerkingen over je seksuele voorkeur. Of als je je moet verantwoorden waarom je kinderen hebt ‘genomen’, omdat je ze vijf dagen naar de crèche brengt, om naar je werk te kunnen gaan. Of als je grapjes over je naam moet verdragen en daar niet zo moeilijk over moet doen, want dat is humor en er schuilt geen kwaad in. Of als je op basis van je leeftijd geen baan meer krijgt, je huidige functioneren wordt betwijfeld omdat je niet flexibel zou zijn en niet meer mee kunt. Of als je wordt ontlopen omdat je een psychische kwetsbaarheid hebt.
Als je nog nooit zo iets dergelijks hebt meegemaakt, dan ben je in de bevoorrechte positie dat je ‘mainstream’ bent. Dat de ongeschreven regels van het spel precies passen op jouw leven. Zonder dat je daar heel veel voor hoeft te doen. En in dat geval kan ik me voorstellen dat je denkt dat Nederland een open en tolerant land is. Want jij hebt immers nog nooit te maken gehad met humor ten koste van jou, met vreemde blikken vol oordeel, met het gevoel dat je anders bent en blijft en daarom nooit helemaal onderdeel van de groep zult kunnen zijn. In dat geval denk je misschien dat racisme, vreemdelingenhaat, discriminatie en uitsluiting op basis van afkomst, geslacht, leeftijd en seksuele voorkeur uitzonderingen zijn en niet op grote schaal voorkomen.
Ik help je graag uit de droom
Vooroordelen zijn overal. Iedereen heeft ze. En bijna iedereen heeft er op enig moment in het leven mee te maken. Onze cultuur is er een van subtiliteiten. Van aan de buitenkant open en tolerant. Maar ondertussen heel scherp weten wat de ‘bedoeling’ is en wanneer je voldoet aan hoe het hoort. Die subtiliteiten geven ruimte aan uitwassen. En zolang een grote groep zich niet uitspreekt tegen dit soort uitwassen, zich niet hard maakt voor mensen die zich buitengesloten voelen, blijft die cultuur overheersend. Blijven die ongeschreven regels het spel bepalen. En uiteindelijk heeft iedereen daar een keer last van.
Als je niets te maken hebt met zo’n incident is het makkelijk om je mond te houden. Om net te doen alsof het niet over jou gaat. Omdat jij niet racistisch bent. Maar als je je niet uitspreekt wordt je onderdeel van de zwijgende meerderheid.
‘The world will not be destroyed by those who do evil, but by those who stand by and do nothing’. – Albert Einstein
Het zijn niet degene die buitengesloten worden die hier de grootste verantwoordelijkheid hebben om iets te veranderen. Het zijn juist de mensen die onderdeel zijn van de bevoorrechte groep die duidelijke grenzen kunnen stellen aan hoe we met elkaar omgaan. Die elkaar moeten aanspreken op wat oké is en wat niet oké is.
Als jij geen gekleurde huid hebt, maak je dan juist druk over zwarte piet en over racisme. Als jij een mannelijke leidinggevende bent, maak je dan juist druk over meer vrouwen in leidinggevende rollen. Als jij jong genoeg en niet te oud bent, maak je dan juist druk over leeftijdsdiscriminatie. Als jij een Nederlandse achternaam hebt, maak je dan juist druk over de grapjes die worden gemaakt ten koste van een ander. Als jij hetero bent, maak je dan juist druk over homohaat. Als jij psychisch gezond bent, maak je dan juist druk over hoe we omgaan met mensen voor wie dat niet geldt.
Streven naar diversiteit is niet genoeg. Alleen maar verschil nastreven is slechts de helft van de opdracht. Echt mogen meedoen en er helemaal bij mogen horen vraagt meer van ons.
‘Diversity is being asked to the party. Inclusion is being asked to dance.’
En de verantwoordelijkheid om inclusie voor elkaar te krijgen, ligt niet bij degene die buitengesloten wordt. Die kan dat nooit bewerkstelligen. Die verantwoordelijkheid ligt bij diegene die de regels van het spel beheersen en daaraan voldoen. Pas als die groep de regels ter discussie stelt, dan zijn we op weg naar een open en tolerante cultuur.
