Menselijkheid in organisaties, daar is niemand tegen.
Sterker nog, de meeste mensen aan wie je het vraagt willen er graag meer van. Maar omschrijven wat dat dan precies is, die menselijkheid, dat is nog niet zo eenvoudig. Eén van de manieren waarop we dat concreter kunnen maken is door te kijken naar de manieren waarop mensen zich niet menselijk behandeld voelen. Grote of kleine, vaak subtiele en impliciete manieren van dehumanisering.
Die dehumanisering kan twee gedaanten aannemen.
In sommige gevallen voelen mensen zich behandeld als een nummer, een robot, een middel om de organisatiedoelen te bereiken. Nick Haslam, hoogleraar psychologie uit Australië noemt dat mechanistische dehumanisering. Je gevoelens en emoties worden genegeerd of ontkend en je wordt niet gezien als een individu met eigenheid. In de andere vorm van ontmenselijking voelen mensen zich onfatsoenlijk behandeld, of niet serieus worden genomen. Je wordt behandeld of toegesproken alsof je irrationeel, zonder zelfbeheersing of gezond verstand bent. Haslam noemt dit dierlijke dehumanisering, omdat datgene wat de mens uniek maakt en onderscheidt van andere soorten, wordt ontkend of genegeerd.
Ontmenselijking in organisaties kan gedefinieerd worden als de ervaring van mensen die het gevoel hebben dat ze:
- Door hun organisatie gezien worden als een object
- Dat hun persoonlijke subjectiviteit (beschikken over een eigen voorkeur, smaak en mening) wordt ontkend of genegeerd
- Dat ze ingezet worden als middel of instrument om de doelen van de organisatie te bereiken.
Deze dehumanisering kan expliciet gebeuren, maar veel vaker nog gebeurt dat impliciet, subtiel en soms onbedoeld. Het negeren van iemands kwaliteiten of behoeften hoeft immers niet altijd bewust te gaan. Menselijkheid, de omkering hiervan, vergt dan ook bewustwording. Een menselijke benadering van anderen kan niet zonder aandacht voor de ander.
De gevolgen van dehumanisering in organisaties zijn groot.
Daarbij maakt het niet uit of dehumanisering nu bewust of onbewust gebeurt. Dehumanisering leidt dit tot negatieve gedachten over jezelf en ook tot negatieve gevolgen voor de mate waarin je helder kunt denken. Ook de fysieke gezondheid heeft te leiden onder ontmenselijking. Hoofdpijn, slaapproblemen, duizeligheid en vermoeidheid worden gerapporteerd en er is een relatie met burn-out verschijnselen, stress en minder tevredenheid op het werk. Van chronische stress weten we dat dit gevolgen heeft voor ontvankelijkheid voor verandering en leidt tot een focus op negatieve emoties. Daardoor ontstaat tunnelvisie en is je blik beperkter.
Ook voor de productiviteit heeft ontmenselijking gevolgen.
Medewerkers voelen zich minder betrokken bij hun organisatie en zijn eerder geneigd een andere baan te zoeken. Ook leidt dehumanisering tot verminderd vertrouwen. En de motivatie om eens iets extra’s te doen voor de organisatie en iets te doen wat niet direct in je functiebeschrijving staat, neemt af.
De business case
Er is dus wel een goede businesscase te maken voor de investering in meer menselijkheid. Als mensen zich volledig als mens voelen behandeld, dan leidt dat tot grotere betrokkenheid, meer ruimte voor innovatie en verandering. En tot minder lichamelijke klachten, stress en vertrek uit de organisatie. Minder ziekteverzuim en burn-out, hoger welzijn en daardoor hogere productiviteit en meer creativiteit – het zijn allemaal gevolgen die geld en resultaat opleveren. De investering die daarvoor geleverd moet worden, is hoofdzakelijk tijd en aandacht. Voldoende reden om vanuit bedrijfseconomisch perspectief te benadrukken hoe belangrijk menselijkheid in organisaties is.
Maar dit is ook gelijk de paradox
Als menselijkheid wordt ingevoerd omdat dit leidt tot meer en betere resultaten, dan is juist dat een vorm van dehumanisering. De mens als mens behandelen is daarmee immers een middel geworden om een organisatiedoel te bereiken. Een menselijke organisatie moet natuurlijk ook doelen bereiken. Dat is niet alleen een organisatiebelang, maar ook een belangrijke motivatie voor de mensen die werken aan het doel. Maar het financiële resultaat is in de menselijke organisatie eerder een bijproduct dan een resultaat. Een randvoorwaarde om het hogere doel te realiseren. Een hoger doel dat uitstijgt boven geld verdienen en kosten besparen
Onbetaalbaar
Menselijkheid in organisaties is in eerste instantie niet zozeer een goede businesscase, maar een ethische opdracht, die gelukkig ook veel bijkomende voordelen heeft. Een opgave waarvoor iedereen zich verantwoordelijk moet voelen. Het is geen eenvoudige opgave, omdat we bewuste aandacht moeten hebben voor onszelf en voor de ander. Dat kost tijd en energie. Maar het levert veel op, namelijk het gevoel ‘volledig mens-zijn’ te ervaren en te geven. En dat is onbetaalbaar.
