Vrijheid, we zijn er zó aan gewend. Maar in deze weken wordt opeens duidelijk wat vrijheid betekent. Wat het is. Wat het doet met ons. En wat het waard is. Maar ook welke grenzen er zijn aan vrijheid.
De vrijheid van de één
Wel vaker wordt gesteld dat de vrijheid van de één niet ten koste mag gaan van de vrijheid van de ander. Dat is logisch lijkt me. En dat geeft ook begrenzing aan. Begrenzing aan vrijheid van meningsuiting, aan hoe je omgaat met mensen die anders denken, anders leven dan jij. Er is een tegenstelling, een clash tussen levenswijzen, tussen overtuigingen. Maar de waarde van vrijheid staat nog altijd voorop.
In tijden van herdenking horen we het geregeld. Dat we herdenken diegenen die de hoogste prijs betaalden voor onze vrijheid. Die zichzelf in de waagschaal stelden. Als dàt het waard was, als zij hun leven wilden geven voor de vrijheid van een ander, dan zou vrijheid toch het hoogste goed moeten zijn.
En dan zei Mark Rutte dit in één van de persconferenties: ‘De vrijheid van de één mag niet ten koste gaan van de gezondheid van de ander’. Daarmee bracht hij een andere waarde in. En stelde impliciet dat de éne waarde zwaarder weegt dan de ander. Of in elk geval dat de ene mens op één waarde moet inleveren, ten gunste van een andere waarde voor de andere mens.
Rutte zei het nogal stellig. Alsof het logisch was. En ik vond dat eigenlijk ook heel logisch klinken. Maar is het eigenlijk wel zo? En is het wel zo logisch? Kan die stelling ook andersom gelden? ‘De gezondheid van de één mag niet ten koste gaan van de vrijheid van de ander’?
Her-denken
Wat is hier eigenlijk het gesprek dat gevoerd moet worden? Welke waarden vinden we belangrijk als samenleving? Welke waarden vind ik zelf belangrijk? Zou ik zelf kiezen voor vrijheid of gezondheid? En als het niet gaat om mij, maar om de vrijheid of gezondheid van de ander, welke keus zou ik dán maken?
Op Bevrijdingsdag voerden wij dat gesprek. In de auto op weg naar Zeeland stelden we elkaar en onszelf die vraag. Als je moest kiezen tussen vrijheid en gezondheid, wat kies je dan? Ieder van ons koos voor vrijheid boven gezondheid en niet andersom. En als je moest kiezen tussen je eigen vrijheid en de gezondheid van de ander? Hoe altruïstisch zijn we daarin? En hoe verhoudt zich dan die ‘hoogste prijs’ die vele jonge jongens 75 jaar geleden hebben betaald voor die vrijheid die wij nu hebben? Hoort bij herdenken ook dat we over deze vragen her-denken? Was die vrijheid het dan waard? Natuurlijk is de begrenzing van de vrijheid op dit moment van een andere orde dan toen. Maar toch: heeft vrijheid als hoogste waarde ingeleverd?
Ingewikkelde vragen
Het lijkt er op dat we de komende weken stap voor stap onze vrijheid weer een beetje terug krijgen. Misschien (hopelijk) wordt dit gesprek dan irrelevant. Dat zou de luxe zijn van een tijd waarin we ons kunnen veroorloven om deze ingewikkelde vragen niet te hoeven beantwoorden.
Ik wens het ons toe. Maar mocht het niet zo zijn, dàn wens ik ons toe dat we de moed hebben om onszelf deze vragen te stellen en met elkaar het gesprek hierover te voeren. Niet om de antwoorden te vinden, maar om de vragen te kunnen verdragen.
